بررسی چالش‌ها و آسیب‌های موجود در مطالعه مناسک و آیین‌های مذهبی
در هجدهمین پیش‌نشست تخصصی همایش علمی هیأت و آیین‌های مذهبی ۱۴۰۳، دکتر پویان پروین پژوهشگر فلسفه و الهیات با عنوان «نگرشی فلسفی به روش مطالعه امر قدسی با نظر به آسیب‌ها» به سخنرانی پرداخت. این نشست با حضور جمعی از محققان و علاقه‌مندان به فلسفه و علوم اجتماعی برگزار شد و هدف آن بررسی چالش‌ها و آسیب‌های موجود در مطالعه مناسک و آیین های مذهبی بود.«امر قدسی» چیست؟
یعنی اگر بگوییم ما در مسئله آیین، مذهب و عرفان با رازی روبه‌رو هستیم، بهتر اینها را نمایندگی می‌کند.
دکتر پروین در ادامه به این نکته اشاره کرد که وقتی ما به پدیده‌ای می‌پردازیم که دارای سویه‌ای متافیزیکی است، با چالش‌هایی مواجه می شویم که این چالش‌ها می‌توانند شناخت ما را تحت تأثیر قرار دهند اظهار داشت: این آسیب‌ها می‌توانند هم محصول کار پژوهشگران را به خطر بیندازند و هم شناخت ما از پدیده مورد مطالعه را تحت تأثیر قرار دهند. این چالش‌ها اگر حل نشود یا آسیب به امر شناخته می‌زند و یا امر شناخته شده یعنی چیزی را که می‌خواهیم بشناسیم نمایندگی‌اش نمی کند.
دکتر پروین در ادامه به آسیب‌های پژوهشی در حوزه مطالعات دینی اشاره کرد و گفت: در کشور از برخی روش‌های کیفی برای مطالعات آیین های مذهبی استفاده می شود. از هرمونتیک در تحلیل در حوزه مطالعات آیینی و مذهبی کم استفاده می شود. از پدیدارشناسی هم که چند سالی است چراغش روشن شده خیلی گسترده استفاده نمی شود.
ضرورت هماهنگی روش های مورد استفاده در تحلیل امر قدسی
وی افزود: هنگام استفاده از روش های پژوهشی برای تحلیل امر قدسی ممکن است چند اتفاق بیفتد. روش های موجود یا با امر قدسی هماهنگ می شوند و یا نمی شوند. در صورتی که هماهنگ نشوند، شما می توانید دو کار بکنید. یا باید تعریف امر قدسی را انقدر پایین بیاورید که در قامت روش شما بگنجد یا اینکه اساسا این روش نمی تواند امر قدسی را به ما بشناساند و چیز ناقص دیگری را می شناساند که ما اینجا نمی توانیم تعریف را پایین بیاوریم و باید آن را عوض کنیم. یعنی با کلی وقت و انرژی نتیجه ای خلاف فرضیه تحویل می دهد از این رو باید تعریف از موضوع را عوض کند تا فرضیه اش جور دربیاید.
شناخت مناسک راهی به سوی امر قدسی
پروین در ادامه گفت: برخی از دوستان علوم اجتماعی می گویند مناسک آیینه ای از آن امر قدسی هست پس ما بیاییم این آیین و مناسک را بشناسیم و به واسطه اینها یک چهره و رگه ای از آن امر قدسی پیدا می شود. اما باید توجه داشت نباید امر قدسی را در آیین ها و مناسک فروکاهید.
آیا کسی می تواند ادعا کند پژوهشی وجود دارد که امر قدسی را به تمامی بازبنمایاند؟
این پژوهشگر حوزه الهیات در ادامه تاکید کرد که باید توجه کرد که آیا روش انتخابی قادر به شناخت و تحلیل درست امر قدسی هست یا خیر. این نکته می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا روش‌های خود را بهبود بخشند و به نتایج بهتری دست یابند.
رابطه امر قدسی و آیین و مناسک
وی در ادامه افزود: ظهور امر قدسی در مناسک در یک طرف، خود امر قدسی هم که در دسترس نیست در طرف دیگر
در ادامه پژوهشگر باید رابطه ای که بین امر قدسی و آیین و مناسک وجود دارد روشن کند. آیا رابطه بین آیین و مناسک با امر قدسی را از جنس ظهور و خفای عرفانی می بیند؟ یا از جنس معیت قیومی می بیند که خیلی رابطه غلیظی است؟ خدا را در مناسک فاعل مباشر می بیند یا فاعل غیر مباشر و غیر مستقیم؟ اینکه پژوهشگر موضع خودش را در این مسائل بنیادین تعیین کند، قطعا در خروجی کار خودش اثر می گذارد
پروین در ادامه به اهمیت تاثیر تجربه معنوی در پژوهش حوزه مناسک اشاره کرد و گفت: به قول علامه طباطبایی دین‌شناسی منهای تجربه دینی بی فایده است. پیگیری و مطالعه مناسک دینی هم بدون تجربه دینی فایده ای ندارد. کسی که وقت و حوصله تجربه امر معنوی را ندارد، نباید درباره آیین ها و مناسک دینی پژوهش انجام دهد.
شما می‌توانید ویدیوی کامل این پیش‌نشست را مشاهده کنید:
