پیش‌نشست تخصصی همایش علمی «هیأت و آیین‌های مذهبی ۱۴۰۳» با موضوع واکاوی بازتاب‌های اجتماعی سنت مقتل‌نویسی در تاریخ پنجشنبه، ۱ آذر ۱۴۰۳، با حضور حجت‌الاسلام دکتر بهاءالدین قهرمانی‌نژاد در مرکز تخصصی احیاء امر برگزار شد. این نشست به بررسی ابعاد متنوع سنت مقتل‌نویسی و تأثیرات اجتماعی آن بر جامعه شیعه و فرهنگ ایرانی پرداخت.
تأکید بر ارتباط مفاهیم قرآنی با جمع‌گرایی و هیأت‌های مذهبی
حجت‌الاسلام دکتر قهرمانی‌نژاد در ابتدای سخنان خود به آیه ۲۰۰ سوره آل عمران (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصابِرُوا) اشاره کرد و گفت:
این آیه با دعوت به صبر و پایداری، به مفهوم جمع‌گرایی و اهمیت فعالیت‌های هیأتی در اجتماع اشاره دارد. انسان، به‌طور طبیعی، موجودی اجتماعی است و تمدن در معنای واقعی خود، تجلی جمع‌گرایی قانون‌مند و منسجم است. از این منظر، بررسی تأثیرات اجتماعی مقتل‌نویسی ضرورت دارد.
بررسی مکتب‌های تاریخ‌نگاری و نقش آنها در مقتل‌نویسی
قهرمانی‌نژاد با اشاره به مکتب‌های تاریخ‌نگاری، گفت:
مکتب تاریخ‌نگاری کوفه و مدینه تأثیر چشم‌گیری بر تدوین متون مقتل داشته‌اند. مکتب مدینه عمدتاً بر مباحث مربوط به سیره پیامبر (ص) تمرکز دارد، در حالی که مکتب کوفه، تحت تأثیر تعاملات فرهنگی و زبانی با جوامع مختلف، بیشتر بر نگارش متون مربوط به غزوات و مقتل معطوف است.
تأثیرات مقتل‌نویسی بر ادبیات و هنر
دکتر قهرمانی‌نژاد درباره تأثیرات مقتل‌نویسی بر ادبیات و هنر بیان کرد:
این سنت می‌تواند به غنای ادبیات فارسی و عربی کمک کند. مقتل‌نویسی تنها یک هنر ادبی نیست، بلکه ابزاری اجتماعی و فرهنگی است که فهم بهتر وقایع عاشورا و تأثیرات آن بر جامعه را تسهیل می‌کند.
وی همچنین تأکید کرد که مقتل‌نویسی به تقویت پیوندهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه کمک کرده و به‌عنوان یکی از شاخص‌های شعائر مذهبی، نقش قابل‌توجهی در ارتقای جمع‌گرایی داشته است.
تاریخچه مقتل‌نویسی و نقش ائمه (ع)
دکتر قهرمانی‌نژاد با تشریح سیر تحول مقتل‌نویسی، اظهار داشت:
از زمان امام سجاد (ع) تا امروز، مقتل‌نویسی به‌عنوان ابزاری برای ایجاد همبستگی اجتماعی و تقویت هویت دینی عمل کرده است. دوران امام صادق (ع) در این زمینه نقش ویژه‌ای داشت، زیرا ایشان به ترویج فرهنگ عاشورا و گسترش مقتل‌نویسی کمک فراوانی کردند.
پیشنهادات پژوهشی برای آینده
در پایان، دکتر قهرمانی‌نژاد پیشنهاداتی برای گسترش تحقیقات در زمینه مقتل‌نویسی ارائه کرد:
- تحلیل تأثیر مقتل‌نویسی بر هویت اجتماعی: بررسی نقش این متون در شکل‌گیری هویت‌های اجتماعی و دینی جامعه معاصر.
- مطالعات تطبیقی مقتل‌نویسی: مقایسه سنت مقتل‌نویسی ایران با دیگر کشورها برای شناسایی نقاط قوت و ضعف این سنت‌ها.
- تحلیل محتوای متون مقتل: بررسی مضامین و موضوعات مشترک در متون مقتل.
- نقش هیأت‌ها در ترویج مفاهیم دینی: مطالعه تأثیر هیأت‌ها بر انتقال مفاهیم دینی و اجتماعی در جامعه معاصر.
- بررسی تأثیر مقتل‌نویسی بر ادبیات معاصر: تحلیل چگونگی انعکاس مفاهیم عاشورا در آثار ادبیات معاصر.
این نشست تخصصی با ارائه دیدگاه‌های نوین درباره مقتل‌نویسی، ضرورت پرداختن به این سنت تاریخی و تأثیرات آن بر ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و هنری را برجسته کرد.
کلمات کلیدی: مقتل‌نویسی، تأثیرات اجتماعی، عاشورا، تاریخ‌نگاری، ادبیات فارسی، هیأت‌های مذهبی.
همچنین می‌توانید ویدیوی کامل این پیش‌نشست را مشاهده کنید:
